O CASTRO DE SAN MILLAN, A SACSAYHUMAN GALAICA

Ás veces un pensa que en Galicia ou non sabemos o que temos ou non o queremos saber. Porque si realmente fosemos conscientes da riqueza do noso patrimonio arqueolóxico, histórico e artístico e do potencial identitario, cultural e económico que ten seríamos unha potencia en turismo cultural e arqueolóxico de primeiro nivel mundial. Niso pensaba eu o outro día cando paseaba entre as ciclópeas murallas do castro de San Millán. Un deses castros esquecidos da nosa xeografía que só coñecen os arqueólogos, os veciños do lugar e catro frikies adictos ás pedras e ás “cousas vellas”, como o meu amigo e guía nesta aventura Miguel Losada e o que aquí lles fala.

O castro de San Millán, situado na parroquia de San Millao (no concello ourensán de Cualedro) e datado no periodo tardorromano (s. III-IV d.C.), non adoita saír nos folletos turísticos de Turgalicia, non ten o privilexio do castro de Baroña, do de San Cibrán de Lás ou do mítico Santa Tecra. Pero pese a iso é un dos castros máis espectaculares de cantos atopamos no noso país. O castro de San Millán é o noso particular Sacsayhuaman, a nosa fortaleza inexpugnable de murallas colosais formadas por bloques de granito de varias toneladas e por algunhas pedras perfectamente labradas e encaixadas que nos lembran as construcións incaicas, pese a non chegar á perfección milimétrica dos ensamblados das peruanas.

Fiz facendo de referencia fronte ós bloques da muralla.

Pedra de nove ángulos, o castro de San Millán

No Cusco, fronte ás pedras perfectamente ensabladas das construcións incaicas.

Cando me atopaba fronte a estas ciclópeas murallas e sillares ou “perpeiaños” non puiden deixar de experimentar a mesma sensación de insignificancia e admiración que tiven hai xa sete anos cando, tras un mes percorrendo o Perú coa miña mochila, cheguei ós pes da xigantesca fortaleza inca que protexía o Cusco —o embigo do Mundo—, refírome a mítica e enigmática Sacsayhuaman.

Un servidor ós pés da fortaleza inca de Sacsaiwuaman (ou Sacsayhuaman)

Os compañeiros João Bietez e Miguel Losada ós pés da muralla do Castro da Cidá

Pero volvamos á nosa terra. A escasos quilómetros de San Millán atopamos outro interesantísimo castro, o de Saceda, datado no 450 a.C. e dotado tamén dunhas impresionantes murallas moi ben conservadas pese ós anos transcorridos dende o seu abandono, alá polo cambio de era.

O castro de San Millán, tamén coñecido como Cidá do Castro, é un recinto fortificado de planta ovoide de máis de 2 hectáreas de extensión, circunvalado por fosos, parapetos, ata tres murallas de pedra de dimesións descomunais.

Anxo camiñando cara á segunda muralla do castro. Véxase a altura dos muros aínda en pé

Na lomba este, un campo de pedras fincadas (os coñecidos como chevaux-de-frise) para impedir un ataque da cabalería. É dicir, que parece que temos pouco de murallas de prestixio e ostentación e moito de funcionalidade e defensa, xa me entenden por onde vou.

Os espazos que se abren entre a muralla exterior e a segunda muralla son descomunais e poderían dar acubillo a miles de persoas e non menos cabezas de gando.

No foso formado entre as dúas murallas que protexen a súa cara norte é posible distinguir o que semellan os restos de dúas torres de planta circular e que aínda conservan case dous metros de altura.

No interior da muralla que circunda a croa do castro podemos observar os restos dalgunhas cabanas de planta circular e outras de planta cadrada. Perto da segunda muralla que nos atopamos cando accedemos ó castro e sobre unha laxe aparece unha pía redonda con canle labrada na rocha e que algúns identifican cun antigo lagar.

A porta principal do castro, ou cando menos a que aínda podemos ver hoxe en día, está na lomba que dá ó canón do río que o rodea. É unha abertura de apenas tres metros de ancho que semella escondida nunha esquina da muralla, o cal, indubidablemente, non debeu de ser un feito arquitectónico casual.

No grande recinto da croa existe unha construción que me chamou enormemente a atención. É unha desas construcións que nos estudos arqueolóxicos soen pasar inadvertidas ou ás que se lle soe facer pouco caso por non saber moi ben como catalogalas. Refírome ó que eu identifico cunha plataforma ritual, é dicir, un espazo que podería estar adicado a unha función relixiosa ou ritual, que para o caso que me refiro ven sendo o mesmo. A posible plataforma ritual está formada por un bloque de granito perfectamente labrado e cortado nas súas catro caras e que posúe na súa parte superior dúas pía labradas na pedra e a distinta altura, unha delas con canle de desaugue. A orientación da plataforma, se nos poñemos mirando ó exterior do castro é de 145º sureste. Unha orientación peculiar sobre a que haberá que afondar porque se repite en moitos outros monumentos similares.

Na grande explanada entre murallas, na cara este do castro, aparece tamén outra interesante construción realizada tallando distintos formacións naturais de pedra para facer un pequeno recinto rectangular duns 3mX2m aproximadamente e cun pequeno corredor de entrada e un pequeno conduto triangular na parte oposta.

Este xacemento foi estudado por primeira vez no 1953 por López Cuevillas e Tavoada Chivite e posteriormente, a principio dos 80, por Francisco Fariña Busto e Xulio Rodríguez González.

Dende entón, a Cidá do Castro permanece esquecida naquel inmenso val que nos separa e nos une ó irmán Portugal, agardando á sombra do divino Monte Larouco e pendurado no canón que labrou o río que rega estas terras a que algún solitario visitante descubra a grandiosidade da súa construción e a gloria perdida que encerraron aquelas murallas construídas hai dous mil anos e que hoxe aínda nos observan orgullosas e impasibles coma unha lexión de xigantes de pedra que gardan os segredo do noso pasado.

© fotografías propiedade do autor do blog.

UNS APUNTAMENTOS SOBRE O ENTROIDO GALEGO

Cadro do pintor Francisco Sutil

O Entroido, tamén chamado Antroido, Entruido ou Carnaval, segundo as zonas de Galicia, é unha festa tradicional que se celebra entre os meses de febreiro e marzo. Coincide co período inmediatamente anterior á Coresma cristiá, polo que non ten datas fixas. Malia ser celebrado en toda Europa, non se coñece con certeza a orixe da festa do Entroido. Para algúns investigadores a súa orixe podería estar nos cultos ós deuses clásicos Baco ou Dionisios, outros atribúen a súa orixe ós pobos celtas. O que si parece claro é que é unha festa de orixe precristiá que coa chegada do cristianismo, como ocorreu con outras celebracións pagás, sería asimilada e redefinida pola nova fe. Deste xeito, esta celebración, que tiña posiblemente un significado de despedida do inverno, mesturouse co simbolismo cristián da despedida da carne antes do período de abstinencia que marca a Coresma e que comeza no día do Mércores de Cinza. Hoxe en día, o Entroido é unha festa popular que marca no noso calendario a fin do inverno e o comezo da primavera e na que conflúen rituais cristiáns e pagáns.

O Entroido é o tempo da transgresión, a época na que se poden romper tódalas normas, cambiar de identidade e dedicarse á sátira e á burla das institucións máis importantes da sociedade. Dicía Antonio Fraguas que o Entroido libera, a través da transgresión, as tensións acumuladas na rigorosa observación das múltiples normas que rexen a vida en sociedade. Nestes días festivos quedan abolidas, simbolicamente, as pautas que regulan o comportamento ordinario. Segundo Vicente Risco, no Entroido caducan tódolos preceptos, usanzas, costumes e leis do tempo ordinario; é un tempo de tolería, que dura o tempo que dura o boneco de palla. Mais a tolería ten tamén as súas leis, tan estreitas e rigorosas, ou máis, do que son as dos días correntes. Hai, como di Risco, unha “lei”, un “estatuto” do Entroido, con valor de “dereito positivo”. Entre as obrigas dos veciños están as de levar ben as bromas por pesadas que sexan; de non traballar no luns e martes; de aturar que lle boten a un auga, farelos, borralla, tinta, ovos chocos, etc.

A celebración do Entroido presenta no noso país, diferentes características ou peculiaridades propias de cada zona. Así, segundo as poboacións, varía a duración do tempo festivo, o tipo de disfraces, os tipos de celebracións, as esmorgas ou os xogos típicos destas datas. Uns son de soa ben coñecida e atraen milleiros de persoas cada ano, como o de Laza ou o de Verín, noutros casos, en cambio, a súa fama non pasa do ámbito local. Quizais os Entroidos máis famosos sexan os que se celebran en Xinzo de Limia, Laza, Verín, Manzaneda, Maceda, Viana, Sarreaus, Vilariño de Conxo, a Ulla, Vila de Cruces, A Estrada, Vilaboa ou o Hío, pero é unha festa amplamente estendida e celebrada por todo o territorio.

A etimoloxía da palabra Entroido deriva do latín introitus, que significa entrada ou comezo, o que pode facer referencia á chegada da primavera e do rexurdimento da vexetación. Pola súa banda, a palabra Carnaval probablemente veña do latín vulgar carne-levare que significaba “abandona-la carne”, que era a prescrición obrigatoria para todo o pobo durante tódolos venres da Coresma (tempo de xaxún de corenta días anteriores á Pascua, conforme o calendario cristián). Antigamente, a partir do Martes de Entroido viña o período de abstinencia que duraba ata a Coresma, por iso era tradicional nestas festas (sobre todo o domingo e o martes) a celebración de comidas familiares e sempre en abundancia. Existen unha serie de comidas típicas destas datas como é a vincha (doce feito enchendo a vexiga dun porco e típica lambonada enxalzada na Festa da Vincha de Cerdedo), os petotes (doce en forma de ovo ou cilindro, feito de masa de fariña de trigo e centeo que se coce en auga e se recobre de azucre), a famosa bica, as tradicionais filloas, a androlla, a cacheira, a orella, os chourizos, o lacón ou o caldo, entre outros pratos propios destas festas.

Os xogos non podían faltar nestas celebracións festivas. O chicote, especie de xiringa coa que os rapaces botaban auga ás rapazas á volta da misa, as batallas de fariña, as guerras de formigas, as farrapadas, as piñatas, as corridas de galos (celebradas no Domingo de corredela) nas que se penduraba un galo cabeza abaixo e había que degolalo dun sabrazo e cos ollos vendados. En Pontevedra os rapaces adoitaban facer un xogo bastante bárbaro: pedíanlles pez ós zapateiros e untábana na man, despois cando atopaban unha moza estampábanlle a man na cara de xeito que a pez lles quedase pegada na face, facendo que perdesen cellas e pestanas cando tentaban desfacerse da negra cataplasma.

O denominado ciclo do Entroido comprende distintas datas coas súas celebracións e ritualidades particulares. Este ciclo varía tamén segundo as vilas, e nin se celebran todas estas datas en tódolos lugares nin existe exactamente o mesmo tipo de celebración en tódalas zonas. Ben por perda da tradición ben porque non era costume. Posiblemente sexa o Entroido de Xinzo o máis longo e o prototipo deste ciclo festivo. As súas datas fundamentais, por orde, son:

1. Domingo fareleiro
2. Domingo oleico
3. Xoves de compadres
4. Domingo corredoiro
5. Xoves de comadres
6. Domingo de Entroido
7. Luns de Entroido
8. Martes de Entroido
9. Mércores de cinza
10. Domingo de piñata

O “Domingo fareleiro” abría o tempo de Entroido e con el empezaban os xogos e as brincadeiras. Os mozos collían bolsas cheas de farelo ou fariña (de aí o nome de Domingo fareleiro) e botábanllelas ás mozas e ás mulleres da aldea. Outras veces, e tamén segundo os lugares, estas bromas destinadas a emporca-las mozas facíase con borralla, serradura, tinturas, etc. O “Domingo oleico” toma o seu nome do xogo das olas, típico deste día. Os mozos da aldea, pois é un xogo tradicionalmente masculino, póñense en círculo e lánzanse uns ós outros unha ola de barro chea de fariña, auga ou confeti, entre outros recheos posibles. A quen se lle rompa a ola será obxecto de mofa e escarnio público. O “Xoves de compadres” e o “Xoves de comadres” constitúen unha representación simbólica da guerra de sexos. O “Domingo corredoiro” é o día no que se empeza a corre-lo Entroido. Os mozos percorren a parroquia cun carro cargado co Meco, ou cun monicreque de palla similar, saen as máscaras pola aldea e continúase coas bromas que comezaron no Domingo fareleiro. Tamén se fai o xogo das olas, as corridas de galos, as guerras de formigas, as farrapadas e os mozos armados con chicotes (xiringas improvisadas con cana) mollan as mozas. O “Domingo de Entroido” e o “Martes de Entroido” son os días grandes da festa. O “Mércores de cinza” é un día de loito simbólico pois o Entroido vai chegando á súa fin. Esta morte da festa represéntase co enterro da sardiña e as súas múltiples variantes locais. A comitiva fúnebre, cos seus sacerdotes e plañideiras, vai seguida de tódolos veciños que finxen choros, prantos e laios ata que o remate do Entroido se escenifica coa queima da sardiña. En Pontevedra, por exemplo, isto faise o venres coa queima do loro Ravachol. Nalgúns lugares o Entroido prolóngase ata o “Domingo de piñata” no que se fan piñatas e outros xogos para os nenos e non faltan as máscaras e os disfraces.

“O Entroido chega á vila de Manzaneda”. Video da Sociedade Antropolóxica Galega.

Dende o século XIX, comezou a celebrarse nos liceos de cidades e vilas un Entroido máis burgués e urbano, con disfraces e bailes máis elaborados. O
Entroido da cidade da Coruña tamén data do século XIX, con celebracións na rúa e a representacións do “Apropósito”, esperpéntica obra de teatro que anualmente repasaba a actualidade en clave satírica mesturando personaxes reais e míticos. En canto á cidade de Ourense, a pesar de ser un Entroido urbano mantén moitas características propias da celebración tradicional galega como son a celebración dos “Xoves de comadres” e dos “Xoves de compadres”. Na vila de Pontevedra o primeiro evento deste tipo (urbano e burgués) data do ano 1877, cando, pola iniciativa da familia Muruais, foi organizada unha grande representación da batalla entre o Rei Urco, que ansiaba tomala cidade, e Teucro, mítico fundador e defensor desta. A batalla, realizada con armas de pan, rematou coa sinatura da paz e un desfile pola cidade. Dende esa data, o Entroido foi celebrado ata que foi prohibido coa chegada da ditadura franquista. Pero a festa volveu ás rúas no ano 1984.

En canto ás variantes máis tradicionais do Entroido, podemos falar por exemplo das “momadas”. As momadas eran agrupacións de mozos disfrazados que ían de casa en casa percorrendo a parroquia. Antonio Fraguas describiunos en que consistían estas comparsas en terras pontevedresas de Cotobade. A comitiva estaba formada polos lanceiros, os madamitos, as madamitas, as muradanas, os maragatos, os vellos e aqueles que ían disfrazados de oficios, como o paraugueiro, o limpabotas, o sacamoas, o retratista, os pobres, o barbeiro, o zapateiro, etc. Abrían a festiva confraría os lanceiros, vestidos de traxe de gala militar, adobiados con capa, un mantón de manila, gorro con cintas (ás veces en forma de tricornio), un mantón de cor cruzado polo lombo e unha bandeira de cores suxeita a unha pica. Os maragatos e os vellos seguíanos dando saltos e botando aturuxos. Cando chegaban a un grupo de casas dábanlles apertas ás mulleres, ás vellas e ás mozas da momada sacábanas a bailar. Os maragatos levaban un traxe improvisado e remendado co que atopaban, tapaban a cara cun anteface, usaban un gorro cónico ou trapezoidal adornado con cintas e levaban unha corda para sacar a baila-la xente. Os vellos, como di a palabra, ían disfrazados de vellos e levaban axóuxeres ou chocas penduradas do cinto, un sombreiro de palla, traxe feito con sabas ou unha colcha colorida. Ó igual que os maragatos, tamén se axudaban dunha corda para sacar a baila-la xente. Detrás ían tamén os oficios disfrazados de xeito estrafalario.

Ás veces levaban tamén un gaiteiro ou unha pandeireteira que tocaban as melodías para facer bailar ó pobo. Os madamitos ían de ganchete coas madamitas, e cando tocaba bailar facíano en parellas e á parte dos demais para lucírense ante os veciños, xa que eran os que mellor bailaban. Os madamitos visten traxe negro sen adornos e anteface. As madamitas levaban traxe de raso negro e moitas alfaias. Por último, ían tamén as muradanas vestidas con refaixo, dengue e mantelo, a xeito do traxe tradicional. Levaban unha pandeireta e unha roca e botábanlle-la boaventura ós mozos a cambio de cartos.

En moitas parroquias da nosa contorna facíanse comparsas para ir de troula pola aldea. Tamén era frecuente facer un boneco de palla ó que chamaban “o Entroido” e con el percorríase a aldea facendo barullo cos instrumentos e bucinas á vez que se ía polas casas pedindo un “aguinaldo”. Nalgunhas parroquias pontevedresas a estas comitivas carnavalescas chamábanlles “os entroidos”, noutras “os mascaritos” ou “mascaritas”, como en Xeve ou Salcedo, e noutros lugares referíanse a eles como choqueiros. Botábase man do que había na casa, improvisábanse caretas e os homes adoitaban vestirse de mulleres e as mulleres de homes, era o mundo ó revés.

Outra das tradicións do Entroido propias dalgunhas parroquias da nosa terra era o sermón do Entroido. Discurso burlesco e alusivo ás festas, ós abusos destas datas, ós acontecementos vividos na aldea ó cabo do ano, ou ás peripecias e vivencias que lle ocorrían ó Entroido (moneco que se levaba nun carro polas casas da aldea, como se fai co Meco) no seu percorrido pola parroquia. Ás veces, como apuntou Vicente Risco, o sermón adoita a forma dun testamento, que pode se-lo testamento do propio Entroido, doutra persoa ou dun animal. No caso da parroquia pontevedresa de San Martiño de Salcedo existía a tradición dos chamados “predicadores”. Estes personaxes inventaban para a ocasión coplas e poesía satíricas sobre os veciños. A xente xuntábase nun torreiro e alí os predicadores comezaban o seu especial responso entre as risas da xente. Noutras zonas, como en Soutomaior, eran típicas por estas datas as corridas de galos nas que, co tempo, o galo sería substituído por unha ola de barro que había que escachar cun pau e cos ollos tapados.

Tamén son propias do Entroido determinadas cerimonias ígneas como o Folión do Venres de Entroido, no que se lle dá lume ós fachóns cos que se percorre a aldea iluminando a noite, as terras e os homes.

Respecto ás distintas figuras típicas do Entroido, podemos falar dos Peliqueiros de Laza, os Cigarróns de Verín, a Pantalla de Xinzo, o Felo de Maceda, o Vergalleiro de Sarreaus, o Troteiro de Bande, o Boteiro de Viana do Bolo, o Volante de Ribeirao, o Oso de Salcedo (na Pobra de Brullón), as Madamas e os Galáns de Cobres (Vilaboa) ou os Generales e Correos da Ulla, por citar só algúns dos múltiples persoeiros que toman as rúas e camiños nestas datas de don Carnal. Cada unha destas figuras ten a súa propia vestimenta e o seu particular proceder.

“Poñer o cigarrón”. Video da Sociedade Antropolóxica Galega

Vemos pois, con estes breves exemplos, que a riqueza do Entroido galego é amplísima e chea de matices. Non nos estenderemos máis pois coido que non é o motivo deste libro facer un estudo intenso do noso Entroido tradicional, senón achegar uns esquemáticos apuntamentos que sirvan para ilustra-las características xerais desta festividade e para espertar no lector o interese e amor por este verdadeiro tesouro cultural a conservar e revitalizar.

Bibliografía:
Textos extraídos do libro “Para cantar veño eu. Unha viaxe pola cultura musicla galega da man dos Chichisos”. Rafael Quintía. 2011

Lectura recomendada:
Para aquel que estea interesado en profundar máis sobre o tema remítoo a extensa e interesante obra de Vicente Risco ou ós traballos de Antonio Fraguas sobre o Entroido en terras de Cotobade. Se o que se quere é coñecer dun xeito breve e conciso un resumo das distintas celebracións do Entroido en Galicia tamén se pode botar man da guía editada por La Voz de Galicia “Carnavales de Galicia”, escrita por Omayra Lista.

 

(Fotografías: Arquivo da A.C. Os Chichisos)

O LIBRO “PARA CANTAR VEÑO EU” EN CULTURAGALEGA.ORG

Entrevista e artigo sobre o libro “Para cantar veño eu” publicada hoxe en culturagalega.org

Preme na ligazón adxunta:
noticia.php?id=20370

Texto do artigo:

UN TRONO PARA O REI DOS MOUROS

Xa sei que teño falado outras veces, dende esta atalaia virtual que construín á sombra de Bouza Panda, dos mouros, a nosa particular e omnipresente raza mítica. Mais hoxe voulles falar doutro deses recunchos máxicos da nosa xeografía onde o mito e a lenda se materializan nos elementos naturais —ou construídos— que conforman estes peculiares espazos. Falareilles dun lugar onde a mitoloxía faise pedra, onde atopa o seu escenario físico que sustenta a ancestral crenza, a realidade tanxible dende a que actúa o noso subconsciente, o noso imaxinario colectivo que da forma á nosa persoal cultura tradicional, á nosa cosmoloxía e cosmogonía. Hoxe falareilles do trono dun rei mouro, da Pena da Silla do Rei Mouro, no cimo do Espicho do Faro.

O Espicho do Faro, que malamente sobrevive rodeado de canteiras que van pouco a pouco rillando a súa impoñente fisionomía, é unha desas montañas ou promontorios graníticos que aparecen espallados polo territorio e que foron en tempos recuados privilexiados lugares de control de rotas terrestres, fluviais ou marítimas. Puntos de vixilancia —de aí o topónimo de facho ou faro— onde avisar de posibles ataques e incursións de xentes que non sempre viñan de fóra.

Este faro atópase na parroquia de Entienza, no concello pontevedrés de Salceda de Caselas. Dende o alto do Espicho do Faro, hoxe convertido nunha desas areas de lecer ou parque forestal que ás veces abusan dun excesivo urbanismo e axardinamento que pouco ten que ver coa contorna natural que os rodea, pódense albisca-las terras do veciño Portugal, a serpe prateada que fai o Miño polo Condado, o Faro de Budiño, O Monte Castelo, os fértiles vales de Salvaterra do Miño e Salceda de Caselas e infinidade de cumios máis que a lenda popular da zona quixo ligar coa lenda dos Sete Irmás, deses sete santiños cos seus santuarios respectivos nos sete cumios que conforman esta xeografía sacro-mítica.

Pero non é a súa privilexiada localización, nin as espectaculares vistas o que fai deste lugar un sitio peculiar e, dalgún xeito, único. Non é isto o que fai do Espicho do faro unha topografía mitopoiética senón o que podemos atopar no seu cimo, aquel pequeno tesouro etnográfico que me levou ata aló arriba.

O cumio do faro é unha chaira circular que arremeda a croa dun castro. O chan da zona máis elevada desta superficie está cuberta por grandes lousas de granito que presentan un grande número de cazoletas e pías froito da erosión (aínda que é posible que non todas). Estas formacións, tan típicas do granito de Galicia, presentan unha peculiaridade que as diferenza das que podemos atopar noutros lugares e é o feito de estar conectadas unhas con outros a través de canles feitos artificialmente.

Pola profundidade e forma do suco parecen feitas cun punzón de ferro polo que a datación podería ser medieval ou máis actual, aínda que non podería dar unha datación certa e tampouco me imaxino o motivo para facer este traballo nunha época e nun contexto cultural onde as pías deixaran de te-la funcionalidade ritual ou relixiosa que, posiblemente, tiveron nun pasado máis remoto.

As pías así conectadas constitúen un circuíto en cascada polo que pode circular a auga —ou calquera outro líquido— dunha cazoleta a outra ata os seus desaugadoiros. Non me pregunten que é isto ou para que serviu, pois hoxe teño limitado o meu cupo de hipóteses e elucubracións, así que este labor ou exercicio imaxinativo queda para vostedes. Pero o que si lles podo dicir é que o conxunto é único, dotado dunha orde e harmonía coherente cun fin funcional e non un mero capricho do azar ou un entretemento dun canteiro aburrido…aínda que nunca se sabe. Este tipo de formacións focalizan narracións tradicionais nas que as pías se interpretan como as mesas dos mouros, os seus bebedoiros para recoller auga ou para facer ofrendas, os seus asentos, os berces, etc, etc.

Moi perto desta grande laxe das pías e a man esquerda mirando cara a Portugal atópase o coñecido como Penedo da Silla do Rei ou do Rei Mouro. En realidade son dous penedos esféricos un dos case (o da esquerda) forma un acubillo natural, un abrigo ou unha desas espenucas que forman entre os cons e que garda un tesouro, o trono dun rei mouro.

A pequena cova, de apenas seis metros cadrados, garda o que semella unha cadeira labrada na pedra da súa parede da dereita. Dá a impresión de que a rocha foi retraballada para darlle esa fasquía de rexio asento que preside o habitáculo dende o que o rei mouro dirixía a súa asemblea de notables e gobernaba, segundo a lenda popular, os designios da mourindade que moraban nas terras que, ós pes do Espicho do Faro , se estenden ata o horizonte.

A Silla do Rei

Enrique Couceiro no seu recomendable artigo “El palimpsesto montaraz. Imaginario y prácticas en torno al monte en Galicia” recolle unha lenda popular, en boca dun veciño de Entienza, referente e este enclave e que nos explica dun xeito minucioso e case histórico a función que tería este monte e estes faros que tanto abundan na nosa toponimia:

Contan que os mouros vivían no alto dos montes e que cando viña o inimigo avisábanse dun monte a outro. Por exemplo, avisaban dende o monte santa Tecra ó de San Xulián (monte Aloia), e dende alí pasaban aviso ó monte Faro de Entienza e ó Castelo e tamén ó Faro de Portugal. E así estaban preparados para cando viñera o inimigo. Para pasarse aviso acendían fachos no alto dos montes, nós chamamos fachos así, ós lumes, ás fogueiras. Por iso son faros, porque dende eles avisaban.

O Faro de Budiño visto dende o Espicho do Faro

Como se dunha historia de Tolkien se tratase, o pobo galego foi tecendo dende a noite dos tempos un relato histórico-mítico sobre a nosa xeografía. Nela atopamos os lugares onde vivían, acampaban, comían, cociñaban, cocían o pan, bebían, loitaban, morrían ou gobernaban o mundo a nosa raza mítica por excelencia: os mouros.

Os mitos manteñen unida á comunidade, xeran un contexto que dá valor ás cousas, que ordenan a nosa realidade e nos dan ferramentas para entendela e desenvolvernos nela. En cada parroquia temos ó noso particular Abismo de Helm, un Rohan unha Terra Media á espera de que a descubramos. En cada comarca deste país pendurado á beira do Mar Celta temos a nosa Pena do Rei, a nosa Casa da Moura, a nosa Eira das bruxas, o noso Forno da Santa, Outeiro dos mouros ou a cadeira ou trono dende a que eles reinaron na terra que hoxe ocupamos e destruímos.

Peculiar penedo en forma de mesa con pía na súa parte superior

Coma ese Penedo dos Mouros –hoxe desaparecido polos traballos de cantería— que se alzaba no Monte Castelo, na mesma parroquia de Entienza, e que atesouraba unha fermosa lenda de serpes, mouras e encantamentos:

Dicían os vellos que, antes, os mouros facían uns nós cunha corda. Estes nós
significaban unhas palabras que facían que a corda se convertira nunca cobra
grande; e a cobra gardaba o tesouro que estaba no Penedo dos Mouros. […]
Un día, un cazador que andaba a cazar por eses sitios ouviu un dulce canto.
Entón, achegouse para alá, e mirou enrriba do penedo unha criatura que
era metade cobra e metade muller. Coma a parte de muller era moi goapa,
o cazador namorouse dela; e ela contoulle que saía sempre ás doce do día
e ás doce da noite, e que se quería casar con ela, tiña que matare a metade
da cobra, para desfacelo encanto. E logo, o cazador marchou… Volveu á
hora que ela tiña que sair, e matouna. E de seguido, desfixouse o encanto,
e a grande cobra convirtiouse nunha muller moi fermosa coa que casou o
cazador. Despois o encanto, cando quedou desfeito, marchou pró fondo do
mar. E moitos din que nise momento foi cando rachou o penedo
(Lenda recollida no artigo citado de Enrique Couceiro)

Dende eses cumios das nosas serras estou seguro de que aínda nos contemplan en silencio. Aqueles que estiveron antes que nós pero que, segundo crenza popular, non son os nosos devanceiros; aqueles seres que construíron eses monumentos arqueolóxicos que hoxe chegan a nós a duras penas, eles que aínda habitan baixo a croa dos castros e das mámoas, dentro de penedos encantados e de fontes misteriosas.

Penedo coñecido como A Seta

O outro día subían aló arriba, ó cumio do Espicho do Faro, adentreime temeroso coma quen profana un lugar sagrado naquela espenuca da Peneda da Silla do Rei. Profanei o lugar, pedían permiso e sentei no trono do rei mouro e entón pensei que mentres exista un vello que nos conte o segredo da máxica existencia dos mouros, mentres exista un penedo sagrado, un tesouro agochado, un rapaz ansioso de bica-lo beizos encantados dunha fermosa moura ou mentres quede un feitizo no ar eles, os nosos ancestros mitificados —os mouros—, hoxe coma onte, seguirán aí…vivos, aínda que de nós non quede máis cas cinzas da nosa carne mortal e os soños de grandeza duns reis xa destronados.

A Silla do Rei Mouro

Por se queredes unha banda sonora para este post 😉