“USO SIMBÓLICO DO CUARZO NA CULTURA GALEGA”

Este ano a festividade de San Xoán tróuxome un agasallo. Non sei se foi cousa da casualidade ou quen sabe se dos seres e elementais que habitan esa noite, pero o caso que que o día 24 de xuño publicouse o meu novo traballo: “Uso simbólico do cuarzo na cultura galega”.

Continuando coa miña liña de investigación no campo das crenzas máxico-relixiosas, da etnomedicina galega e dos denominados obxectos de poder dentro da praxis sandadora, decidín abordar este traballo de investigación sobre o seixo movido, por unha banda, pola certeza persoal da importancia do seixo na nosa cultura tradicional e, por outra banda, debido á constatación da carencia de traballos de investigación sobre este tema. Por todo elo, coido necesario presentar esta monografía que amplía e complementa os datos da investigación xa publicada no ano 2014 en “Fol de Veleno. Anuario de Antropoloxía e Historia” e que intenta, dun xeito holístico e aglutinador e nun horizonte diacrónico, clarexar un pouco, ou cando menos expor na maior amplitude posible, o fenómeno cultural do uso do cuarzo en Galicia con fines simbólicos ao longo dos últimos milenios, dende as primeiras constatacións da presenza de cristais de seixo en xacementos arqueolóxicos ata o seu uso etnográfico na actualidade.

TEXTO CONTRACAPA:

O antropólogo Rafael Quintía achéganos ao mundo simbólico do uso do seixo en Galicia. Un percorrido diacrónico dende as diferentes formas nas que aparece o seixo no rexistro arqueolóxico galego, centrándonos sobre todo no seu aspecto simbólico e no seu posible uso ritual, ata o mundo da antropoloxía e das aplicacións deste mineral en diferentes contextos da cultura popular galega. Na presente monografía o autor propón hipóteses esclarecedoras coas que poidamos avanzar na senda da interpretación do uso do cuarzo dende épocas antigas e en contextos rituais e simbólicos cronoloxicamente distantes.

 

DATOS TÉCNICOS:

Autor: Rafael Quintía Pereira
Editorial: Sociedade Antropolóxica Galega
Impresión: branco e negro
Tamaño: 21×15
174  páxinas
I.S.S.N. 2341-0353

 

PRÓLOGO

Rafael Quintía, senta neste novo traballo os alicerces da investigación dun dos temas mais fascinantes e conspicuos da tradición galega. Tal como xa fixera tamén cun dos seus libros anteriores, o dedicado uso do Alicornio na medicina tradicional galega, editado tamén pola SAGA, Rafa Quintía disponse neste ensaio a evidenciar e dignificar outro dos elementos clave para a comprensión do universo simbólico dos galegos.

O seixo está presente, dende as prodixiosas fonduras dos tempos, non soamente no solar galego como unha substancia abondosa, senón de xeito absolutamente selectivo en todos os hábitats e espazos vitais que as comunidades teñen estruturado ao seu redor. Neste libro o autor percorre e sintetiza o camiño que o ser humano ten escollido para transitar co seixo na man ou na porta da casa; no berce ou na súa sepultura ademais doutros exemplos. Un itinerario, en definitiva, no que este libro amosa, por vez primeira, a transcendencia desta rocha e o contraste co perfil baixo que actualmente ocupa no mundo dos estudos tradicionais.

Operando de novo a súa taumaturxia, Rafa Quintía pon de manifesto o rol do seixo en Galicia como catalizador do mundo das crenzas e indutor da orde nos espazos intrinsecamente simbólicos das sociedades tradicionais.

Así, se a enfermidade e un desorde cómpre a acción restauradora de algo que condensa en si mesmo a idea de estruturación, firmeza, persistencia ou perfección.

Hai sociedades que entenden que os entes poden ter varias almas. Nesta nova Monografía da Sociedade Antropolóxica Galega, Rafa Quintía presenta a súa viaxe de milleiros de quilómetros pola xeografía galega e mais aló, na procura e rescate dunha das almas esquecidas da cultura galega, unha feita de seixo, co gallo de que poida seguir aportando estrutura e significado ao noso presente. Como sempre fixo.

Miguel Losada

Secretario da SAGA

“APRENDIZ DE ANTROPÓLOGO”. Clases de antropoloxía para nenos e nenas

Nestes anos que un leva, humildemente e coas súas limitacións, dedicado á investigación é a divulgación da antropoloxía -sobre todo a galega- puiden constatar un feito que non só me desacouga senón que tamén me entristece, é non é outro que as carencias formativas que teñen os nosos nenos e a mocidade en xeral en canto a coñecementos fundamentais da nosa cultura no sentido máis rigoroso da palabra. Non deixa de ser un paradoxo comprobar como os nenos saben quen é Zeus ou Thor pero nunca escoitaron falar do Tronante ou do Nubeiro, como saben o que é o Halloween pero non coñecen a nosa Noite de Defuntos e os seus ritos e significado, coñecen a Lobezno pero non saben o que é un Lobishome, recoñecen o que é en hip hop un “Duelo de gallos” pero non saben o que é una regueifa , e podería estar todo o día poñendo exemplos.

Terrorífico lobishome que sorprende a un pobre camiñante, nos ollos do antropólogo Martín

Xa que logo, o que un constata cando vai dar unha charla a un colexio, instituto ou incluso a unha facultade é o grande descoñecemento que existe dos eixos fundamentais que vertebran a cultura dun pobo, a mitoloxía, as crenzas, as festas, os ritos, as institucións sociais, os valores, a ideoloxía, etc, en definitiva, a nosa  forma de ver e de estar no mundo.

O mito da Moura construtora de megalitos nun debuxo de Roque

Foi a constatación da carencia de coñecementos antropolóxicos na mocidade o que me levou a argallar un pequeno proxecto piloto para pór un gran de área na redución destas limitacións do curriculum académico dos nosos rapaces. Pero antes de falarlles deste proxecto quero facer unha reflexión en voz alta sobre o noso sistema educativo e os seus contidos. Non entrarei a falar de como se dan eses contidos nin de como se lles motiva a uns nenos de 6 anos que teñen que pasar 5 horas sentados nunha cadeira, quietos e calados escoitando a un adulto falar de cousas que moitas veces nin entenden. Tan só voume centrar nos contidos.

Mariños, Xacios e Seres, seres acuáticos da nosa mitoloxía nun fermoso debuxo de Claudia

Certamente a culpa destas carencias ou baleiros formativos non é dos nenos, nin tan sequera dos profesores, pois moitos deles tampouco teñen estes coñecementos nin se lles forma neles aínda que a vontade persoal e o compromiso cultural do docente pode facer moito e de feito faino. Coñezo verdadeiros exemplos de entrega á docencia. A pregunta —desglosada en moitas— que eu lle faría a aqueles que deseñan o curriculum académico —propios, moitas veces, do século XVIII— é a seguinte:

Por que consideran que é fundamental que un neno saiba as partes da célula (aínda que non vaia ser biólogo) e non pensan que pode ser bo para entender e sobrevivir no mundo no que viven coñecer as leis básicas do mercado ou que significa o concepto de plusvalía?

Así vé o antropólogo Jorge á Moura na súa fasquía de serpe

Por que é materia básica saber facer unha matriz matemática ou un logaritmo neperiano pero non saber facer un DAFO, unha árbore de decisión ou un diagrama de fluxo que de seguro seralles unha ferramenta valiosísima para a análise de problemas, a súa resolución ou para a toma de decisións ?

Por que teñen que saber os ríos de África pero non consideran útil e fundamental para a educación na tolerancia da diversidade cultural coñecer, por exemplo, que hai sociedades no mundo onde o matrimonio entre mulleres é algo normal e aceptable, ou sociedades onde existe un terceiro xénero perfectamente regrado e admitido, ou que existen outras formas de familia e de sociedade igualmente válidas e respectables?

Pobo de cazadores e recolectores na interpretación de Roque 

Por que se lles educa en contra do racismo pero non en contra do etnocentrismo  que é, como mínimo, tan despreciable como a xenofobia?

Por que hai que aprender de memoria todas as óperas de Verdi e non se lles ensina a apreciar a música como unha ferramenta fundamental da humanidade? Por que teñen que saber a escala de arriba a abaixo e viceversa e non se lles ensina a tocar un instrumento musical e a incentivar a súa capacidade creativa?

Por que teñen que coñecer as obras fundamentais da literatura pero non se lles ensina a valorar e coñecer a nosa literatura oral como instrumento fundamental de transmisión da ideoloxía dun pobo?

Por que é básico coñecer o imperio hitita pero non o reino suevo de Gallaecia ou as culturas mesoamericanas ou do Indo?

Por que se lles dá a elixir entre catecismo católico —que non relixión— e ética e non se lles explican os diferentes sistemas relixiosos do mundo, as cosmogonías dos diferentes pobos, o porque o ser humano inventa a relixión para interpretar o seu mundo e a súa relación coa lexitimación do poder?

Claudia fálanos das mouras, personaxe mítica fundamental da nosa cosmovisión

Por que cando hai que eliminar unha clase por algún motivo sempre se quita ximnasia, música ou plástica e non se elimina a clase de matemáticas?

En resumen, porque non se lles ensina a pensar, a pensar quen son e de onde veñen, a pensar porque o mundo é como é, a desenvolver a súa capacidade crítica e intelectual, a desenvolver a súa creatividade e imaxinación, a medrar como persoas en todas as dimensións posibles?

O dente de tiburón, poderosos amuletos protector contra as tormentas (debuxo de Roque)

Certamente é un grande debate aínda por facer. Mentres tanto, cada catro anos cambiamos os plans educativos, e os talibáns do capital eliminan ou minusvaloran materias fundamentais para o desenvolvemento persoal e cognitivo dos futuros cidadáns, como é a antropoloxía, a filosofía, a música, a expresión artística, e avanzamos cada vez máis rápido cara a unha sociedade idiotizada, alienada e aniquilada intelectualmente.  E mentres tanto, seguimos tamén sen considerar importante que os nenos, a mocidades e o profesorado teñan coñecementos de antropoloxía,  a ciencia fundamental para entender o mundo no que viven, a súa cultura e a súa sociedade, a ferramenta máis versátil para, ben usada, educarnos no respecto mutuo entre pobos, culturas, xéneros, supostas razas e relixións.

O antropólogo Roque agasállame con este debuxo dos facedores de tormentas:o Nubeiro e o Tronante

Así que mentres todo isto ocorre e seguimos galopando sen control cara ao abismo eu, que me gusta ir a contracorrente, deseño un humilde curso de antropoloxía para nenos (e nenas, claro está) que leva por nome “Aprendiz de antropólogo” e propóñollo como actividade extraescolar ás amigas da empresa Gaia Animación que organizan estas actividades formativas para a ANPA do colexio Froebel de Pontevedra. Así que, grazas á sensibilidade e visión de futuro de Gaia e dos pais e nais do colexio Froebel, durante este curso 2015 que agora remata, e como experiencia piloto para nun futuro poder ampliar a outros centros, os nenos e as nenas que acoden as actividades da ANPA deste colexio pontevedrés teñen a oportunidade de, a parte de aprender a patinar, cociñar ou facer teatro, poder mergullarse no mundo da antropoloxía cultural, centrándonos na galega, e descubrir un universo fascinante onde aprenderán a coñecerse moito mellor como membros dunha comunidade humana dotados de algo tan valioso que é o único que nos diferenza dos animais e nos fai humanos: a cultura.

O antropólogo Martín ilustra o fantástico encontro entre un mozo e unha moura convertida en serpe

A verdade é que non puido ser máis satisfactorio este tempo que levamos traballando e aprendendo xuntos os rapaces e eu. Observar a súa fascinación e a súa emoción ao descubrir a parte máis esquecida da súa cultura, comprobar o seu interese e motivación é a mellor recompensa que podería ter. Iso e os debuxos que me fixeron coa súa persoal interpretación do mito da Moura galega, as historias que recolleron dos seus vellos, as cantigas, os refráns, os remedios …

Velos chegar a clase emocionados tras ter aos seus pais tolos durante semanas buscando un Ciprianillo polas librarías, escoitalos preguntar por xentes doutras culturas, compartir con eles a súa curiosidade cando te falan do libro que leron sobre tal ou cal cultura, observalos hipnotizados mirando un documental sobre mitoloxía galega ou sobre cazadores do Kalahari, ver o seus rostro de satisfacción cando che poden contan unha historia recollida da súa avoa foi para min unha auténtica delicia. Sobre dicir que todos acadaron con éxitos sobrados o seu diploma acreditativo de auténticos aprendices de antropólogos e de antropólogas.

Debuxo da antropóloga Claudia onde podemos ver unha comunidade de pigmeos nos seus labores cotiás

Así que xa saben, outras actividades para nenos son posibles, outra educación é posible e necesaria e se algún centro educativo ou ANPA está interesada en implantar este obradoiro xa saben onde localizarme, a min ou aos milleiros de antropólogos en paro deste país. Nada me faría máis feliz que envellecer rodeado de nenos e de nenas que saben de onde veñen, quen son e onde van, e se ademais un decide facerse antropólogo entón a cousa xa é para morrer de pracer.

Marta, posando orgullosa como futura antropóloga

HOXE PRESENTAMOS O DISCO DOS CHICHISOS “FEITO NA CASA”

 

Diario de Pontevedra

Faro de Vigo

 

“FEITO NA CASA”, O DISCO DOS CHICHISOS EN LUME NA PALLEIRA

O noso disco soando no mítico programa da Radio Galega “Lume na palleira” (http://www.crtvg.es/rg/programas/lume-na-palleira). Emilio Españadero presenta o noso disco “Feito na casa” e pincha o tema Polka dos Chichisos, composta polo compañeiro João Bieites.

http://www.ivoox.com/presentacion-no-programa-lume-na-palleira-do-disco_md_4646707_wp_1.mp3″

PRESENTACIÓN DO DISCO DOS CHICHISOS “FEITO NA CASA”

Este xoves ás 20.30h na Casa das Campás de Pontevedra presentaremos o noso disco “Feito na casa”. Quen quera coñecer este traballo discográfico dos Chichisos xa sabe onde e cando é a cita.