PARTICIPAMOS NAS “I XORNADAS DO ENTROIDO” DA ASOC. ETNOGÁFICA A MERDEIRA

Este sábado 30 a partir das 18 h o compañeiro da SAGA Xosé Anxo Rosales e eu estaremos dando un par de conferencias sobre o entroido  nas “I Xornadas do Entroido” organizadas pola Asociación Etnográfica A Merdeira. Alí nos vemos. Con estas xorndas os amigos de A Merdeira celebran os 10 anos de recuperación da figura do Merdeiro, tradicional do entroido de Vigo ata comezos do pasado século XX.

REPORTAXE NO “DIARIO DE PONTEVEDRA” CO GALLO DO “XX PREMIO VICENTE RISCO DE CIENCIAS SOCIAIS”

Diario e Pontevedra. Domingo 17/01/2016

VIDA E APOTEÓSE NA II MASCARADA IBÉRICA

Dende hai dous anos vénse celebrando en Vilariño de Conso e Viana do Bolo un dos eventos de divulgación do Entroido máis importantes da Península Ibérica. Refírome á Mascarada Ibérica. Unha xuntanza de irmandade e empoderamento dalgúns dos entroidos peninsulares máis importantes e fascinantes. Como todas as cousas boas, a incoativa naceu da propia sociedade e son eles quen a organizan, neste caso a Comisión do Entroido 2016 de Viana do Bolo, a Asociación Xuntos polo Folión de Vilariño de Conso, a Asociación de Mulleres Rurais de Viana do Bolo e a Sociedade Antropolóxica Galega (Saga), que temos a sorte e o privilexio de que nos deixen formar parte deste importante acontecemento cultural.

Esta pasada fin de semana tivo lugar a segunda edición deste espectacular encontro. Como non podía ser doutro xeito, tiñamos que estar con eles e vivir xuntos eses emocionantes momentos. Así que alí nos desprazamos unha representación da Sociedade Antropolóxica Galega.

Foi un auténtico pracer atoparse con amigos como Xosé Manuel e Carme Seixas ou os grandes coñecedores e investigadores do Entroido Carlos Ares, José Rodríguez Cruz ou Eloi dos Freiría. Un pracer tamén falar con Ramos Perera, presidente da Sociedad Española de Antropología y Tradiciones Populares que, xunto cunhas colegas, desprazáronse dende Madrid para coñecer de primeira man este evento. Non me quero esquecer tampouco da tribo de fotógrafos, como o compañeiro Pedro Losada, a grande Cristina García Rodero (MAGNUM PHOTOS) e todo un mito ou Roberto de la Torre e compaña, que como auténticos devotos da nosa cultura percorren entroidos, festas e santuarios plasmando nas súas imaxes algunhas das expresións culturais máis representativas e íntimas deste pobo.

O fotógrafo da SAGA Pedro Losada en plena acción 

Este ano os veciños destas esgrevias serras e todos os que se achegaron a vivir esta mascarada puideron gozar da ritualidade coreográfica de oficiantes e figuras tan simbólicas como os Volantes e Maragatos do Entroido ribeirao de Santiago de Arriba, os Vellaróns de Riós; os Peliqueiros e Parranfóns de Campobecerros, en Ourense; os Troteiros de Bande; os fulións de Buxán, das Carelas, da Mourela para acá, de Mormentelos, ou os fulións rurais, Casco Vello e Fulión Alternativo de Viana do Bolo. Pola banda non galega estiveron presentes personaxes ancestrais como os Jurros de Alija del Infantado, en León; os Caretos de Parada e Lazarín de Portugal; os Sidros de Valdesoto, en Asturies; a Visparra e Talanqueira de Vigo de Sanabria e San Martín de Castañeda, en Zamora ou os Zamarrones de Paré de Piasca, en Cantabria.

Unha auténtica comuñón entroideira e identitaria entre pobos irmáns de Galicia, León, Asturies, Cantabria, Zamora e Portugal. Unha poderosa explosión de forza cultural que, curiosamente, a TVG (televisión pública galega) non quixo cubrir malia ser o evento de exaltación do Entroido peninsular máis importante de cantos acontecen no noso país. Seica querían cobrar por ir recoller a noticia. Mellor ir filmar unha paparota ou inauguración dos políticos de turno que lles dan de comer aos directivos deste medio no que, dito sexa de paso, traballan —cando lles deixan— grandes profesionais, algún dos cales teño o pracer de coñecer e de gozar da súa amizade.

E xa que estamos no momento de crítica construtiva, unha pequena corrección para o Faro de Vigo, o que se viu nesta mascarada non son “disfraces”, son os traxes duns seres case sagrados, entidades hiperreais e liminais, seres teriantrópicos, e auténticos oficiantes que representan un rito ancestral á altura da relixión máis poderosa do mundo.

Quero facer público, dende este humilde blog, os meus parabéns por un traballo tan ben feito e tan digno e o meu agradecemento á organización e a todos os amigos destas nosas montañas polo trato, cariño, hospitalidade e xenerosidade recibida. Sodes moi grandes por iso tendes o Entroido vivo e potente que tendes. Grazas a Jorge Minas Domínguez Couso da Comisión do Entroido de Viana do Bolo; ás amigas da Asociación Xuntos polo Folión de Vilariño de Conso; a Iván Fernández Fernández, que leva a o folión no sangue e cuxa nai mantén viva a tradición das máscaras de Boteiros; ao danzante xiróvago e mázcara Dani Domínguez do Fulión da Mourela para acá e a todos os veciños que habitan nun dos lugares máis fermosos e poderosos da nosa terra.

Con amigo Dani Domínguez, do fulión da Mourela para acá

Co amigo Xosé Manuel Seixas, do entroido ribeirao

Se mo permiten voulles dar un consello. Vivan vostedes o Entroido, participen no rito purificador alá onde vaian, déixense levar polo son das chocas, das esquilas, dos cornos e buguinas que xa están soando polas aldeas. Reciban a bendición das zamarras dos Peliqueiros ou dos Cigarróns; das vinchas das Pantallas; déixense bautizar pola borralla do Óso de Salcedo, da farrapada de Laza ou dos farelos de Xinzo de Limia. Fertilicen os seus campos ou os xeranios do balcón co lumen novo e os fachóns; salten coma os Troteiros e os Boteiros; dancen como Madamas e Galáns; non lle discutan a un Xeneral da Ulla, que quen manda manda; dean grazas por toparse coa forza fecundadora e multicolor dos Volantes ou síntanse honrados de toparse cun Felo, un Zarramanculleiro ou calquera dos centos de seres máxicos que dende Reis ata finais de febreiro transitarán polo noso mundo terreal. Síntano como propio aínda que non sexan do lugar, pois o Entroido galego é patrimonio non só dos galegos e galegas senón de toda a humanidade.

Non me queda máis que dicir, tan só agardar que cheguen os días grandes do Entroido para peregrinar ás montañas orientais Galicia —cada quen ten o seu santuario— e poder volver sentir as células do meu corpo vibrar e emocionarse co son telúrico, atávico e ancestral dos fulións; para sentir a forza iconográfica dos Boteiros ou deixarme levar hipnotizado pola danza cósmica e catártica das mázcaras xiróvagas. Jorge, Carlos, Dani, Iván…alá nos vemos amigos.

PRESENTACIÓN EN PONTEVEDRA DE “LA HISTORIA DE GALICIA EN 50 LUGARES”

Hoxe venres ás  20h presentaremos na librería Metáfora de Pontevedra o meu último libro “La historia de Galicia en 50 lugares”. Quedan todos convidados.

Localización da librería Metáfora:

ENTREVISTA NO XORNAL SERMOS GALIZA CO GALLO DE TER RECIBIDO O XX PREMIO VICENTE RISCO CIENCIAS SOCIAIS

 

Texto da entrevista:

– Empecemos polo básico. Que é unha moura?
– É a figura máis importante da mitoloxía galega sen lugar a dúbidas. E individualizada e diferenciada do que é o concepto xenérico de mouros, porque aínda que a veces se confundan, a figura da moura galega é diferente, e con personalidade propia. E máis importante polas características simbólicas que ten e pola serie de atributos que nos fan pensar nunha orixe moi arcaica deste mito e comparable e vencellado a outras deidades doutros esquemas mitolóxicos dos pobos da terra.

– Para min é unha figura case descoñecida, pero si escoitei falar dos mouros ligados aos castros.
– Todo o patrimonio arqueolóxico galego está vencellado ao patrimonio inmaterial. Por exemplo, as lendas de mouros é a raza mítica á que se lle atribúe a construción dos castros, das mámoas, de calquera xacemento antigo que a xente identifica como algo que non fixeron eles nin os seus devanceiros. Dentro desta categoría están as mouras, que están moi unidas aos dolmens, ás mámoas, elas son as construtoras dos dolmens, portando as grandes pedras, mentres fían na roca e aleitan un neno. Tamén se lle atribúe ás mouras a creación dos castros, e que habitan debaixo deles, ou baixo os petróglifos, e tamén en determinados elementos da natureza, elementos cunha carga simbólica grande, como as augas, os pozos, as fervenzas, as correntes de auga, os grandes penedos, son xeografías míticas da mouras que se identificaron desde antigo como lugares da presenza do divino, de portas de acceso ao máis alá, como poden ser as augas ou as covas. E como o noso patrimonio arqueóloxico é tan rico, existen lendas de mouras por todo o territorio. E ademais tamén se lle atribúen a creación de paisaxes naturais, que iso é algo que se trata menos, como o nacemento do río Miño no pedregal de Irimía, creado por unha moura na súa faceta da vella, a cantara da moura, no concello da Veiga, ou mesmo hai fenómenos culturais atribuídos á moura, como a introdución da primeira planta de vide na comarca da zona do Támega, ou incluso da creación das levadas de auga e dos sistemas de regadío en zonas do sur de Pontevedra. Estas deusas aparecen na mitoloxía de toda a Terra.

“Todo o patrimonio arqueolóxico galego está vencellado ao patrimonio inmaterial”

– Cal é a diferencia entre as mouras e os mouros?
– A primeira diferenza é que á moura nos referimos a ela de xeito individual. Aínda que poida aparecer en tríades, que é unha característica tamén das antigas deidades. E cando falamos de mouros falamos en xenérico, non existe unha descrición tan detallada dos seus atributos. Normalmente a moura é normalmente unha muller fermosa, nova, adoita parecerse en entornos naturais, peiteando os cabelos con peite dourado, en determinadas épocas do ano, como a Noite de San Xoán. Ou como unha dama soberana, ou ás veces coa fasquía da vella, de aí sae o arco da vella, esa vella que peneira a xiada no inverno, que crea os elementos e que domina as forzas da natureza. A moura ten unha personalidade propia, perfectamente descrita nas lendas, cos seus atributos específicos, capacidade de transformarse en serpe, que ademais ten varios alteregos, varias fasquías diferentes, varias funcionalidades, fundamentalmente tres: rapaza nova, señora e vella.

– Isto conecta a nosa mitoloxía con outras do noso entorno, sobre todo atlántico, non?
– Hai unha serie de similitudes con outras figuras da mitoloxía europea e atlántica, pero non só. Eu no traballo documento semellanzas no seu aspecto de vella civilizadora en mitoloxías tan afastadas como de pobos da Amazonía ou de Asia e mesmo de Australia. É o que se chama un mitema, unha unidade mínima de mito que se reproduce en distintos sistemas mitolóxicos, a imaxe dunha muller vella, unha deusa creadora da natureza e da civilización. E iso repítese en todos os pobos da terra.

“Documento semellanzas no seu aspecto de vella civilizadora en mitoloxías tan afastadas como de pobos da Amazonía ou de Asia e mesmo de Australia”

– Con que culturas europeas temos máis similitudes a este nivel?
– O máis estuado sempre foi co folclore irlandés, escocés e bretón. Hai grandes similitudes co folclore das illas británicas, pero tamén co Occidente e co norte da Península Ibérica e mesmo existen lendas de mouras e figuras similares no folclore marroquí, neste caso de raíz bereber. Pero o que está máis desenvolvido é o do arco atlántico porque pertencemos á mesma área cultural, pero xa che digo que podemos extendelas a gran parte de Europa e puntualmente a outras zonas de fóra.

– En canto ao estudo, como o levaches adiante? Supoño que fixeches traballo de campo…
– Eu levo moito tempo documentando temas de patrimonio documental. Teño moito material e lendas recollidas en distintas zonas de Galiza, material bibliográfico e, sobre todo, a min o que me interesaba moito era visitar as propias xeografías míticas asociadas á moura, que normalmente non se fai, ir aos lugares onde hai un penedo vinculado a unha lenda de moura, onde hai unha mámoa, un petróglifo, un río… Documentar, ver como son, que peculiaridades teñen e se combina traballo de campo, de recollida de patrimonio inmaterial, traballo de análise en gabinete e traballo documental.

Podes ver este artigo na próxima dirección http://www.sermosgaliza.gal/articulo/cultura/moura-figura-mais-importante-da-mitoloxia-galega/20160112192044044010.html